گۆران
1904-1962
ئێستا ئه‌وا هه‌رچی بڵێی نیعمه‌ت و نازه هه‌مووی ئه‌دا به یك دڵۆپ فرمێسكی تازه
له به‌رده‌رگای چاوی ره‌شا بله رزێ و
بڵێ ده‌ستی زۆردارسه‌دسه‌رئه‌كا ناگاته دلێ
به كورتی سه‌رگوزه‌شته‌ی ژیانی گۆران
سەرەتای ژیانی
ناوی عەبدوڵڵا بەگە و کوڕی سلێمان بەگی کوڕی عەبدوڵڵا بەگە. باوک و باپیریشی لە ھۆنراوە و وێژەدا بەھرەیان ھەبووە. بنەماڵەی باپیری لە بەگزادەی « میران بەگی » لە ناوچەی مەریوان بوون. پاشان ڕوودەکەنە ھەڵەبجە چونکە خۆیان بە جاف زانی وە لەوێ جێگر ئەبن. گۆران لە سالی ١٩٠٤یان١٩٠٥ دا لە
ھەڵەبجە لە دایکبووە لای باوکی قورئان و سەرەتای خوێندنی خوێندووە. پاشانیش لە مزگەوتی پاشا‌ی ھەڵەبجە بووە بە فەقێ. لە
دوا ساڵەکانی جەنگی جیھانیی یەکەم و سەرەتای ھاتنی ئینگلیزدا،
بۆ ماوەیەک ھەڵەبجە چۆڵ دەبێت و خەڵک ڕوودەکەنە لادێکانی دەورو پشت. ماڵی باوکی گۆرانیش لە بەھاری ١٩١٩ ەوە تا
پاییزی ئەو ساڵە ڕوودەکەن چەمی بیارە و لەوێ لە باخێکدا ھەوار دەخەون و بۆ پایز ئەگەرێنەوە بۆ ھەڵەبجە. کە یەکەم قوتابخانەی زمانی تورک لە ھەڵەبجە دانرا ، بۆ پۆلی یەکەم وەرگیراوە. وەک گۆران خۆی گێڕاویەتەوە چوونی بۆ قوتابخانە پچر پچڕ بووە . پۆلی چوارەمی لە سەردەمی داگیرکردنی ھەڵەبجە دا لەلایەن ئینگلیز‌ەوە تەواو کردووە لە ١٩١٩ دا
سلێمان بەگی باوکی گۆران کۆچی دوایی دەکات. پاشان لە ١٩٢١ دا موحەممەد بەگی برای، بە ھاندانی مستەفا سائیب، لەگەڵ عەبولواحید نووریی خاڵۆزایدا دەیاننێرێت بۆ قوتابجانەی عیلمییەی لە کەرکووك بۆ خوێندن. بەڵام هەر لەو ساڵە دا موحەممەد بەگی براشی دەکوژرێ. ئیتر گۆران کەسی وەهای نامێنێ گوزەرانی خوێندنی خۆی و ژیانی دایکی ببات بەرێوە لە بەر ئەوە دەست لە خوێندن هەڵئەگرێت ولە ساڵی ١٩٢٢ەوە تا ساڵی١٩٢٥ گەلێ دەست تەنگی ئەچێژێ ،گۆران لە سالی ١٩٢٥ دا بە مامۆستا لە قوتابخانەی هە ڵەبجە دامەزراوە و تا ١٩٣٧ لە خوێندنگەکانی ئەو ناوچەیە دا مایەوە .
چالاکی سیاسی و ڕۆژنامە وانی:
پاش ١٩٣٧ ماوەیەک بێکار ئەمێنیتە و دواییش بە یارمەتیی تۆفیق وەھبی گوێزراوەتە وە بۆ دایەرەی ئەشغاڵ بەشی
« کارو باری ڕێگاوبان » و تا گیرانی یەکەمی لە ١٩٥١دا
لەو بەشەدا ئەمێنێتەوە. لەو بەینەدا چەند ساڵێک لەگەڵ چەند ڕۆشنبیرێکی تری کورد دا دەچێ بۆ یافا لە فەلەستین و لە
ئێستگەی ڕادیۆی ڕۆژھەڵاتی نزیک بە مەبەستی بەشداری لە خەباتدا لە دژی فاشیزم، بەشی کوردستان دەکەنەوە لە تشرینی دووەمی ١٩٥٢ دا لە بەندیخانەی یەکەمی دێتە دەر و دەچێ بۆ
سلێمانی و دەبێ بە بەرپرسی ڕۆژنامەی ژین. تا ئەیلوولی ١٩٥٤ لەسەر ئەم کارە ئەمێنێتەوە. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٤ دا بۆ جاری دووھەم لەگەڵ کۆمەڵێ لە ئاشتی خوازانی سلێمانی دەگیرێ و فەرمانی ساڵێ بەند و ساڵێ خستنە ژێر چاودێریی پۆلیسی بەسەردا ئەدرێ. ماوەی بەندکردنەکەی لە سلێمانی، کەرکووک و کوت و بەعقووبە و نوگرە سەلمان و ماوەی چاودێرییەکەشی لە بەدرە بەسەردەبا. لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٥٦ دا ئەم فەرمانی بەندکردنەی تەواو دەکات و ئازاد دەکرێت و دەچێتە بەغدا و چەند ڕۆژێک لەوێ لە یەکێک لە پڕوژە میریەکانی خانوودا ئەبێت بە چاوەشی کرێکار لە سالی١٩٤٩دا لە وە کاتە ی قاسەی ئەم کارگێرییەی بە دەستەوە دەبێ روژێك لە پر پشکێنەری دارای لە وەزارەتی راگەیاندنەوە لە بەغدا دێتە هەولێر و لە قاسەی بەردەستی گۆران دە پێچتەوە هەندێ پارەی لەوەی پێویست بووە لە ناو قاسەکەدا پێ کەم بووە ،بەپێ دەستووری ئەو کاتە دەستی گۆران لە کاروباری رەسمی دەکێشرێتەوە لە مال دادەنیشێ تا ئەنجامی دادگا بەڵام نیوەی مووچەی وەردەگرێ تا بڕیاری دادگا دەردەچێ .
شاکرفەتاح هەوڵی زۆری دەداحکوومەت رازی بێ هەرچۆنێ بێ
ئەو پارەیە کۆبکرێتەوە وبخرێتە ناو قاسەکەوە بەڵام ئەمەی بۆ ناچتە سەر ماوەی دوو سالێك بێ ئیشوکار گۆران بە هەژاری ژیانی لە مال دەباتە سەر پەرێشانترین سەردەمێکی هەموو ژیانی بووە تا سالی ١٩٥١لە هەولێر دادگایی دەکرێ پاش ئەوەی خۆی دان بەکردەوەکەی خۆی دادێنی و فەرمانی بەندکردنی بۆ دەردەچێ هەر ئەو رۆژە پاش نیوەرۆ دەست بە کەلە پچەوە لەگەل دوو پۆلیس رەوانەی بەندیخانەی مووسڵ دەکرێ لەوێ دەکەوێتە ناو دزو پیاو کوژانەوە بەلام زوو بەندە سیاسیەکان بە تایبەتی ئەوانەی لەسەر ئاشتیخوازی تاوانبار کردبوون دەگەنە فریای و کارەکێ وا دەکەن کەسێکێ رۆشنبیرو شاعیرێکی دیاری وەك گۆران لە بەندیخانەدا بگوێزرێتەوە لای ئەوان و لەگەڵیاندا بژی پاش بەربوونی لەزیندان ئەگەڕێتەوە بۆسلێمانی ولە روژنامەی (ژین) دادەمەزرێ گۆران لە بەندیخانەی مووسڵ قەسیدەی بەناوبانگە کەی بەناوی ((بەندیخانە)) هۆنیوەتەوە . لەو ماوەیەدا گوڵ بژێرێک لە باغی ئەم شیعرە بەرزەدا دەکەین . گۆران بەم جۆرە دەست پێ ئەکات:
تاوانم کرد گەل پێوەی نام مۆری ناپاکی
بۆ زیندانە کۆچی ژینم دنیای رووناکی
کار تەواو بوو قۆچی دزی بوو بەسندووق بڕ
مێشك ماندوو دڵ بریندار گوێ لە توانج پڕ
لوولەی تفەنگ لە بڕبڕەی پشتی قایم بوو
تەقەی پۆستاڵ بەسوێنەوە هەر هات و هەر چوو
لە سەرەتای ١٩٥٩دا .
سەرپەرشتیی گۆڤاری شەفەق ئەگرێتە دەست و بە ناوی بەیان دەردەکات. لە ئیسکانی سلێمانیش دایدەمەزرێنێت و تا ناوەڕاستی ١٩٦٠ کاری تێدا دەکات. ئەنجا بەبیانووی ئەوەوە کە گوایە بێ پرس کاری بەجێھێشتووە - کار بەجێھێشتنەکەی بۆ چوون بوە بۆ شەقڵاوە بۆ بەشداربوون لە کۆنگرەی دووھەمی مامۆستایانی کورد دا - لەسەر کار لای دەبەن.
لە سروودی((بە رێگەدا بەرەو کۆنفرانس))دا شاعیردەڵێ:
بە هەنگاوی گەورج ودرێژ
ئەبرین رێگەی هەورازو لێژ
بەدەم سەر گەرمی هیواوە
بە بال ئە فرین
لە شەقڵاوەی خانزاد نشین
دڵە زۆر تەرەکەی سەفین!
دووم کۆنفرانس ئەبە ستین
مامۆستا یان ئا یانە وێ
هەتاوی کورد زوو دەرکەوێ
ڕیێ بیر بۆ مێشکمان خۆشکەن
لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٦٠دا دێتە بەغدا و ئەبێ بە یاریدەدەری پڕۆفیسۆر لە بەشی کوردیی کۆلێژی ئادابی زانکۆی بەغدا و بە ئەندامی دەستەی نووسەرانی ڕۆژنامەی ئازادی.
چالاکییە ئەدەبییەکان
یەکەمین کۆمەڵە شێعری گۆران بە ناوی «بەھەشت و یادگار» لە ١٩٥٠ لەسەر ئەرکی عەلائەدینی سەجادی لە بەغدا لە چاپ دراوە. ناوەڕۆکی ئەم بەشی دیوانەی ھەروەکو خۆی لە سەرەتای کۆمەڵە شێعرێکیدا ئاماژەی پێ کردووە «سەرانسەر لەگەڵ بابەتەکانی جوانی و دڵداری خەریکە» و مامۆستا پێشکەشی دەکات بەو (شۆخ و نازدارانە کە جوانییان وەک تێغ نابڕێ، وەک چرا پێش چاو ڕووناک ئەکاتە ) لەسالی ١٩٥٤ دا لە
چاپخانەی ژین قەسیدە درێژەکەی «پەیامی کورد بۆ میھرەجانی
چوارەمی گەنجان و قوتابییان لە بوخاریست» لە چاپ دەدات.
لە ١٩٥٨دا گۆران بەنیاز بووە کۆمەڵەشێعرێک بە ناوی «سروشت و دەروون» لە چاپ دا کە دوای خستنە ژێر چاپی تەواوی نەکرد کە پاشان لە لایەن «ھۆگر»ی کوڕی و براکانی لە ١٩٦٨دا بە ناوی «سروشت و دەروون لە گەڵ ئۆپەرێتی ئەنجامی یاران» لەچاپ دراوە.
گۆران زۆر باش ئاگاداری نوێ بوونەوەی ئەدەبیاتی گەلانی تر وەک تورک و ئینگلیزی بووە چون نەویستووە لە ئەدەبیاتی ڕۆژ دوور کەوێتەوە دەستی داوەتە وەرگێڕان. گۆران یەکەم شاعیری کورد بووە کە شێوازی کۆنی عەرووزی بەلا دەنێت و شیعری کوردی دەگەڕێنێتەوە بۆ شێوازی ھیجای کوردی. باوڕی وابووە کە ئەبێت شێعری کوردی لە عەرووزەوە بگرێتەوە بۆ سەر کێشی پەنجە(ھیجا)ی کوردی. ئەو کێشەی کە فلکلۆری کوردی و شیعری ھەورامی لە سەردەمی ئەردەڵانییەکان پی ھۆنراوەتەوە. ھەر لەم بارەوە دوای شیکردنەوەی مانای شیعر لە زمان چەند ناوداری جیھانی، پاشان ئەلێت: «.. بە دروستیش سەرنج بدەین ئەبینین، کە لە گشت زمانەکانی رووی زەویدا شیعرێک، بە شیعر دانرابێ و پشتاوپشت ھەتا ئێستا بە جێ ھێڵرابێ ھەر ئەو شیعرانەن، کە بە پێی تابەتێتی و پێوانەی نەتەوەی عائیدی خۆیان وەزنێک تایبەتییان ھەیە. تەنانەت قافیەش لەناو ھەندێ نەتەوەدا بە پێویستی بنجی(ئەسڵی)دائەنرێ بۆ شیعر، ئەگەرچی شیعری ئەم نەتەوانە ھەرگیز وەک ھی ئەوانی تر نەیتوانیوە بە کێوی
ناوبانگی ئیتاتیکی بە ناوی شیعری پەخشانەوە، ناو بە ناو ئایا بخوێنینەوە.» ئەو نوێ خوازیە دەبێت بە ھۆی ئاڵگوڕێکی نوێ لە
دنیای ئێستای شیعری کوردیدا.
گۆران بێجگە لە شیعر دەستێکی بەرزیشی لە بواری پەخشاندا بوە
پەخشانی گۆران
پەخشانی گۆران ڕەنگدانەوەی سەردەمی ژیانی خۆیەتی و خۆیشی بەردەوام نەبووە لە سەریان و لە ڕاستیدا ئەو گرنگییەی بە شیعرەکانی داوە و ھەوڵی تازە کردنەوەی تێدا داوە بەو شێوەیە لە پەخشانەکاندا کاری نەکردووە.
کاتی ژیانیدا سێ دیوانە شیعری «بەھەشت و یادگار» و «فرمێسک و ھونەر» و «پەیامی کورد» ھەروەھا لە ١٩٥٣ و ١٩٦١دا ھەڵبژاردەیەکی چیرۆکی بێگانە و ھێندێ سەرنجی رەخنەگرانەی بە چاپ گەیاندووە بەڵام گۆران زۆر بە ئاوات بوو تا پێش مەرگی دیوانە شێعرەکەی لە چاپ بدرێت. لە ١٩٧٨ لیژنەیەک پێکھاتوو لە محەممەدی مەلاکەریم، دوکتۆر عێزەدین مستەفا، کاکەی فەلاح ،حەمەکەریم فەتحوڵڵا، جەلال دەباغ و ھۆگر گۆران و ھێرۆ گۆران و ئەژی گۆران بۆ کۆ کردنەوەی بەرھەم و شێعرەکانی کە زۆربەی لە گۆڤار و رۆژنامە کوردییەکانی دەرەوە و ناوەوەی عێراق بڵاو کرابوونەوە، وەک گۆڤاری ھاوار لە سووریا و ڕۆژنامەی ژیانەوە و دەنگی داس و ژین و ئازادی و گۆڤاری گەلاوێژ و دەنگی گێتی تازە و ھیوا و شەفەق و بەیان و بڵێسە و رووناھی و نامیلکەی دیاریی لاوان و یادگاری لاوانی عێراق ئەکەونە تەقالادان و بەم بۆ نەیەوە
ئاگاداری و بانگەوازێک بو ئەدەب دوستان لە ڕۆژنامەی «بیری
نوێ» ژمارەی ٢٧٧ و «پاشکۆی عێراق» ژمارەکانی ١٢و١٣ بڵاو ئەکەنەوە. لە ئاکامدا دیوانەکەی لە ساڵی ١٩٨٠ ئەکۆیتە بەر
چاوی خوێنەران و ھۆگرانی شێعری کوردی.
کۆتایی ژیانی
لە سەرەتای ١٩٦٢دا دەردەکەوێ کە گەدەی تووشی نەخۆشیی شێرپەنجە بووە. نەشتەرگەرێکی سەرکەوتووی لە بەغدا بۆ دەکرێ بەڵام پاش وادە. پاش ئەو نەشتەرگەرییە لە نیساندا ئەچێ بۆ مۆسکۆ و سێ مانگێک لە نەخۆشخانەی (کرێملین و سەنەتۆری بەرڤیخە )بەسەر دەبا و پاشان ئەگەڕێتەوە بۆ ئێراق. پاش گەڕانەوەی بە ماوەیەکی کەم نەخۆشییەکەی سەرھەڵدەداتەوە. لەبەر ئەوە ئەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی و لەوێ لە جێدا ئەکەوێ. لە ١٨ی تشرینی دووەمی ١٩٦٢ ژیانی کۆتایی پێدێت.
بەرهەمەکان
• بەھەشت و یادگار، بەغدا، ١٩٥٠
• فرمێسک و ھونەر، بەغدا، ١٩٦٨
• سروشت و دەروون، سلێمانی، ١٩٦٩
• لاوک و پەیام، سلێمانی، ١٩٦٩
• دیوانی گۆران، بەغدا، ١٩٨٠
ئومێد ئاشنا کتێبی «نووسین و پەخشان و وەرگێڕاوەکان گۆران»ی کۆکردووەتەوە و پێشەکیی بۆ نووسیوە و دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس لە ساڵی ٢٠٠٢ لە ھ
چەند نموونەیکی ترلە شعرەکانی مامۆستا گۆران:
یەکەم نامەی شیعری لە کەرکووکەوە بۆ''' دایکی '"
گۆران ئەم شیعرەی لە سالی ١٩٢١ لە کەرکووکەوە بۆ دایکی ناردووە: کە دەڵت
ئەی دایە ئەگەر ئەپرسی حاڵم
ئێ!تۆیش وەکو باقی بێ ڕەحم نیت
تۆزقاڵێ کەمی ڕەحم ئەزانیت
ڕاستی شەو و ڕوژ هەر دەناڵم
***
دەگریم و دەسووتێم هەر وەکو مۆم
ئاهم ئەگاتە گۆشی گەرد وون
مات و کز و مەلوول و مەحزوون
بۆ حاڵی غەریبی بێکەسی خۆم
سروشت و جوانی کوردستان کاریگەری لە شاعر کردبوو ، گۆران لە شعرەکی بە ناوی (کوردستان)وە وەسفی کوردستان دەکا .
لە قەسیدەی بە ناو ((کوردستان)) وەو گۆران دەڵێ
کوردستان! جێگامی جێی هەزار ساڵەم
پەروەردەی ئەم دۆڵ و سەرلووتکە و یاڵەم
هە ناسەم تێر بوونی بای کوێستانتە
دوو لێووم پاراوی بە فراوانتە
سرنجم ڕاهاتووی زیوی زەرکەفتە
بە زەردەی سەر بەفری ئێوارە وەخت
-نموومە یە کی تر لە شعرە بە ناوبانگە کانی ماموستا گۆران ،لە ژ ێر ناونیشانی:
ھەوری پاییز -مەرزییەی ھەرمان
له ده‌ریاوه قه‌تاری هه‌وری باڕشت که‌وته دووی پێشه‌نگ
به سه‌ر سینگی چیادا چۆکی داداوه، کش و بێده‌نگ
به سه‌ر پاییزی زه‌ردا با به خوڕ بگری، به کوڵ بگری
له سه‌ر ئاخر گه‌ڵا ، ئاخر چڵی ته‌نیایی گوڵ بگری
به‌ڵێ! بگری هه‌ور، بارانی پاییز بێ وچان بگری
لەسه‌ر باغچه‌ی گوڵێ وا سیس ئه‌بێ ئاخر چڵی عومری!
بگرمێنێ، ته‌پ و نم دابکا، بیکاته شه‌ست، هه‌رگیز
نه‌وه‌ستێ قوڵپی گریانی، نه‌وه‌ستێ هه‌وره‌که‌ی پاییز
ته‌بیعه‌ت زه‌ردو ژاکاوه، له حاڵی گیان که‌نشتایه
نیشانه‌ی ماته‌می پاییز له فرمێسکی درشتایه
ليست هناك تعليقات:
لا يسمح بالتعليقات الجديدة.